“Als de koopwaar de celvorm is van het kapitalisme, dan is het gemeengoed de celvorm van een maatschappij voorbij het kapitaal.” (Nick Dyer-Witheford)
Wat hebben bewegingen van arme boeren, inheemse groepen, bepaalde jongerenculturen, stadstuiniers, hackers en andere informaticatechneuten gemeen? Meer dan je denkt: alle zijn ze op een of andere manier bezig met het voortbrengen van alternatieve vormen van eigendom, zoals commons of gemeengoed, of met praktijken die gebaseerd zijn op het principe van vruchtgebruik.
Over de commons hadden we het al in hoofdstuk 3: toen legden we uit dat het kapitalisme is ontstaan op basis van de privatisering van de commons, in de eerste plaats de gemeenschappelijke gronden en later ook allerlei grondstoffen in de bodem en andere voortbrengselen van de natuur. We lieten zien hoe het kapitalisme de commons ondermijnt en ze vervangt door privé-eigendom. Doorheen heel de geschiedenis van het kapitalisme zien we hoe dat proces zich doorzet‚ tot op vandaag. Via emissiehandel wordt de lucht in zekere zin geprivatiseerd. Op basis van zaden die boeren gedurende vele jaren zorgvuldig selecteerden, ontwikkelen bedrijven nieuw zaaigoed waarop ze patenten nemen. Allerlei kennis en uitvindingen worden gepatenteerd en geprivatiseerd‚ hoewel geen enkele uitvinding eigenlijk het product is van één individu of een beperkte groep: elke uitvinder staat op de schouders van grote groepen mensen en vele generaties. […]
Voortdurend vernietigt het kapitalisme de commons. En toch komen voortdurend nieuwe commons tot stand: zaken waartoe mensen toegang hebben zonder via de markt te moeten passeren. Denk maar aan de enorme hoeveelheid vrije software, muziek en filmpjes die je via het internet kunt downloaden. Of denk aan de productie van kennis: zodra een nieuw inzicht of idee is ontstaan, kan het in principe heel gemakkelijk gemeengoed worden voor de hele mensheid. Commons zijn niet iets uit een ver verleden: permanent worden er nieuwe gecreëerd.
Het kernidee achter de commons is simpel: sommige vormen van rijkdom behoren ons allemaal toe, en dat soort gemeenschappelijke goederen moet actief worden beschermd en beheerd voor het nut van iedereen. De commons zijn noch privé-eigendom, noch eigendom van de staat in enge zin. Het zijn al die dingen die we samen creëren of erven van vorige generaties. Het gaat om giften van de natuur, zoals de lucht, de zee, grondstoffen, zuiver water, maar ook maatschappelijke creaties zoals publieke ruimtes, bibliotheken, wetenschappelijk onderzoek, creatieve werken, kunst, kennis of waarden. We zijn ons er niet altijd van bewust hoe belangrijk ze wel zijn, maar zonder de commons zou de maatschappij gewoonweg niet kunnen functioneren. Van stranden en bossen tot het internet‚ van filosofische inzichten tot Wikipedia en zelfs de taal: het zijn allemaal vormen van gemeengoed. |
