311.
Vormen van accumulatie

Winst is de ultieme drijfveer van de kapitalist. Om steeds grotere winsten te realiseren wordt hij gedreven tot een steeds grotere accumulatie van kapitaal. Dit betekent dat gemaakte winst wordt geherinvesteerd, zodat grotere kapitalen worden ingezet in de productiecyclus. Deze accumulatie noemt Marx ook de ‘concentratie’ van kapitaal: kapitaal schept niet alleen meerwaarde maar uit die meerwaarde wordt ook nieuw kapitaal opgehoopt. De concurrentie dwingt de kapitalist om te accumuleren, zo niet gaat hij ten onder; zo luidt de ijzeren wet van het kapitalisme (Vakbondsmilitanten die bij dit spontane inzicht blijven steken verwijten de patroons vaak dat ze niet tijdig of onvoldoende geïnvesteerd hebben).

In de concurrentieslag heeft ook een tweede vorm van ophoping van kapitaal plaats: de ‘centralisering’, of ophoping van kapitaal door overnames (uitschakeling van concurrenten), fusies (samengaan in een groter geheel) en kapitaaldeelnames (als middel tot controle of samenwerking). In tegenstelling tot de eerste vorm is het geen uitbreiding van het productieve kapitaal, maar een centralisering van bestaande kapitalen in steeds minder handen.

Een kenmerk van de huidige periode is dat dit concentratie- en centralisatieproces zich steeds meer op internationaal vlak afspeelt. Op zich is dit geen nieuw fenomeen, maar de omvang en snelheid van die evolutie is dat wel. Het kapitaal doorbreekt in toenemende mate de landsgrenzen waarbinnen het vroege kapitalisme is ontwikkeld. Buitenlandse investeringen en grensoverschrijdende herstructureringen hebben een toenemende p. 130internationalisering van het economisch systeem tot gevolg. In het zog daarvan ontwikkelen de nationale staten nieuwe vormen van tussenkomst in de economie, zit de vorming van een supranationaal staatsapparaat op Europees vlak in een stroomversnelling en krijgen de internationale imperialistische instellingen (Wereldbank, IMF, OESO, Gatt …) meer gewicht.

Bij elke grote crisis van het kapitalisme was de internationalisering een van de mogelijkheden van het kapitaal om de grenzen van de accumulatie te verleggen. De grote crisis van 1974-’75 gaf een nieuwe spoorslag aan de internationalisering en dit beïnvloedt in toenemende mate de werkingsmechanismen van de kapitalistische economische wetten. Een goed begrip van de ontwikkelingstendensen is daarom onontbeerlijk.