125.
Het Oostblok: meer dan een nieuwe markt

Bij totale afwezigheid van marktperspectieven in de derde wereld, kijken de patroons sinds lang in de richting van de socialistische wereld. Na jarenlang hun hoop te hebben gevestigd op de Chinese markt, hebben ze alle krachten gebundeld om de Oost-Europese regimes te doen wankelen. Dank zij de hulp van Gorbatsjov hebben ze daarbij een onverhoopt snel succes geboekt. “Perestrojka en Glasnost hebben een groot succes van onschatbare waarde behaald”, schrijft de Deutsche Bank als besluit van een studie over de evolutie in Oost-Europa.³¹

In de Europese landen, is sinds eind 1989 een ware invasie aan de gang. De ontmanteling van de staatsmonopolies en de omschakeling naar een kapitalistische markteconomie opent voor de Westerse en Japanse monopolies een zuurstoffles. De studie voorziet grote kansen voor levering van consumptiegoederen, maar ook voor afzet van hoogtechnologische materiaal, voor ondernemingen van grote werken, voor leveranciers van machines, voor energie- transport- en communicatiebedrijven. (P. 71.) De studie betreurt een zekere terughoudendheid van de privégeldschieters. Zij wachten af tot de politieke risico’s kleiner zijn en de nieuwe ‘democratieën’ met massale injectie van Westerse steun de weg hebben geplaveid voor het grootkapitaal.

Wie niet afwacht zijn de autoproducenten die een verbeten strijd voeren voor de inpalming van de Oost-Europese automarkt. Algemeen wordt verwacht dat de automarkt in de gewezen COMECON-landen kan verdubbelen tegen het jaar 2000, tot een afzet van ongeveer 4 miljoen wagens. Volkswagen heeft zich in elk geval van de beste hapjes voorzien, met de overname van de Zwickau Trabantfabriek in Oost-Duitsland en van Skoda in Tsjecho-Slowakije. Fiat heeft zich reeds vroeger ingegraven in de Russische en Poolse markt en General Motors ging met de Wartburg-fabriek aan de haal (Eisenach). Hongarije wordt een aantrekkingspool voor onderdelenproductie, bestemd voor uitvoer.

Het zijn hoe dan ook alleen de meest interessante bedrijven die de eer genieten opgegeten te worden door de Westerse kannibalen. Minstens een derde van de bedrijven gaat onherroepelijk dicht, wegens te weinig winstkansen op de vrije markt. Veel veroordeelde bedrijven leveren nuttige producten, maar dit is nu eenmaal niet langer het criterium. Hoe meer er gesloten wordt, hoe meer de markt opengaat voor westerse producten. Bovendien wordt hierdoor op grote schaal constant kapitaal vernietigd, wat de winstvoet voor de overblijvende bedrijven gevoelig de hoogte injaagt. (Zie 12 bis.) De massale vernietiging van kapitaal draagt ertoe bij om de overproductiecrisis van de Westerse monopolies te verlichten. De Treuhandanstalt, het organisme dat als opdracht heeft de Oost-Duitse economie te privatiseren, brengt de 8 000 oude staatsondernemingen in verschillende categorieën onder. Eind 1990 waren 500 van de beste al verkocht (waaronder de technologische spitsbedrijven Zeiss en Robotron) …

Tenslotte biedt Oost-Europa een goudmijn aan hooggeschoolde, goedkope arbeidskrachten. De kwalificatie is goed en de lonen liggen op een derde of een vierde. Het werklozenleger dat in ijltempo aanzwelt, vervult voor het patronaat een dubbele rol. Ten eerste, houdt het de lonen ter plaatse onder druk en laat het de grofste chantage toe bij investeringen (IKEA investeert in Polen op voorwaarde dat er geen vakbond wordt toegelaten!). Ten tweede, wordt het een reservoir voor invoer van goedkope, gekwalificeerde arbeidskrachten. De patronale druk is groot om die reserves aan te boren en de immigratie te bevorderen.