Hoofdstuk 2
De nieuwe technologische ontwikkeling

De tweede nieuwe factor is de technologische vooruitgang die de laatste periode een kwalitatieve sprong heeft gemaakt. Dit heeft een grondige weerslag, onder meer op productiemethodes, arbeidsverhoudingen en syndicale praktijk. Een correcte positie bepalen tegenover deze nieuwe fenomenen die zowel de dienstensector als het productieproces doorkruisen, is niet eenvoudig. In feite worden we geconfronteerd met een oud debat dat terug in volle actualiteit gegooid wordt.

Toen bij het begin van de negentiende eeuw de eerste technologische en industriële revolutie op gang kwam, had zij een vernietigende invloed op de leef- en werkvoorwaarden van het jonge industrieproletariaat. Verschillende spontane opstanden namen de machines zelf als mikpunt van hun woede. Tussen 1811 en 1816 was een zekere Ned Ludd bijzonder populair onder het Britse proletariaat. De beweging die naar hem de ‘luddites’ werd genoemd, preekte de rechtstreekse confrontatie met de ‘machines die schadelijk zijn voor de gemeenschap’. Tijdens de eerste Franse arbeidersrevolte in 1830 (Lyon) werden er eveneens vele vernielingen aangericht aan machines en ‘moderne’ uitrustingen. En als in 1886 de Belgische arbeidersklasse voor de eerste keer in opstand komt (Charleroi), vormen de nieuwe glasovens het doelwit. Zowel de nieuwe installaties als de kastelen van hun eigenaars gaan in vlammen op.

Bij de opkomst van het taylorisme en het handwerk laait de discussie opnieuw op. Moet de ‘wetenschappelijke organisatie van de arbeid’ (OST) worden bekampt of toegejuicht? Brengt zij werkloosheid en afstompende werkvoorwaarden met zich mee of brengt ze een meer rationele productiewijze tot stand die de aanloop vormt tot het socialisme? Volgens de Amerikaanse vakbond AFL in 1913 heeft “de menselijke geest nooit een diabolischer procedé uitgedacht om menselijke wezens tot de staat van machines te degraderen” dan het taylorisme. Maar de vakbondsleiders veranderen snel van opinie en verzoenen zich in 1925 met de ‘Taylor Society’ p. 76die de enthousiaste aanhangers groepeert (waaronder Henri De Man …).¹

Dezelfde vragen worden vandaag opgeworpen door de nieuwe productiemethodes. Hoe moet de syndicale beweging zich opstellen tegenover de nieuwe technologie en vooral tegenover haar gevolgen? Afwijzen, onderhandelen over controle bij de invoering of er positief aan meewerken?